T₂

Talantaaly Bakchiev, 'Birth of Manas', recorded 12 December 2017

Audiovisual recording by Kamila Baimuratova [available here]

Transcription below by Alymkan Jeenbekova

 

		Ээ төрө Манас көк жалдын,
		Төрөлгөнүн айтайын,
		Көзөл энең Чыйырды,
		Көз жарганын айтайын,
5		Айтпай кантип турайын,
		Жараткан билет ким билет,
		Жанынан келген бир жан жок,
		Жаза тайып албасам,
		Жаңылып айтып салбасам,
10		Жараткандын бергенин,
		Жаңылбай айтып берейин.
		Кудай билет ким билет,
		Куруң айтып койбосом,
		Көк жал Манас баатырдын,
15		Бу дүйнөгө келгенин,
		Эмиң айтып кетейин.
		Мына ошондо жарыктык,
		Миң күндөрдүн бири экен,
		Бейшембинин түнү экен.
20		Жуманын кадыр күнү экен,
		Мына ошондо Чыйырды,
		Чымындай жаны чыркырап,
		Ыйлап турду буркурап,
		Обун таппай уйкунун,
25		Оң жагына обдулуп,
		Сообун таппай уйкунун,
		Сол жагына толгонуп,
		Кайран энең Чыйырды,
		Мына ошондо жарыктык,
30		Оң жагында бай Жакып,
		Бай Жакыпты ойготуп,
		Ообун таппай жарыктык,
		Ошондо оң колунан тарткан,— дейт,
		Ойгонбой койду бай Жакып.
35		Сол колунан тарткан,— дейт,
		Турбай койду бай Жакып.
		Айласы кетип түгөнгүр,
		Олдо-бүлдө, дүнүйө ай.
		Оргуштаган жалган ай,
40		Айланайын байым,— деп,
		Мына ошондо энекең,
		Айтып турду Жакыпка,
		Укчуң айткан сөзүмдү,
		Жана байкаң өзүмдү,
45		Азыр жатып түш көрдүм,
		Адам көргүс иш көрдүм,
		Түндө жатып түш көрдүм,
		Түйшүккө салаар иш көрдүм.
		Таңга маал түш көрдүм,
50		Таңгала турган иш көрдүм.
		Бул эмине болучу?
		Бул түшүмдү жооруучу,
		Айланайын байым,— деп,
		Менин атам — Бакберген,
55		Өзү кудай жолунда,
		Аса таяк колунда,
		Атаганат дүнүйө,
		Кашыма келип атакем,
		Көз жарып алгын аман,— деп,
60		Сол колунда алма бар,
		Мага сунуп турганда,
		Эми кокуй кантейин,
		Айланайын атакем,
		Бу дүйнөдөн өткөнү,
65		Жети жылдай болду эле,
		Жети жылдан бер карай,
		Атакемдин алдына,
		Арбагына багыштап,
		Курмандыкка мал чалып,
70		Дуба кылбай мен акмак,
		Айланайын байым,— деп,
		Мына ошондо Чыйырды,
		Бай Жакыпка муну айтса,
		Ошо кезде бай Жакып,
75		Оңдолуп обдулуп,
		Оң жагына толгонуп,
		Атаганат дүнүйө,
		Арбыды мээнет күнүгө,
		Кандай шумдук болду деп,
80		Ушу турган катынды,
		Жин урганда жин урду,
		Дин урганда дин урду,
		Качан болсоң ушундай,
		Кантейин кокуй кантейин?
85		Деп,— ошентип курган жан,
		Эптеп тапкан малымдын,
		Эсебин эми табабы?
		Зордоп тапкан малыма,
		Зордук эми салабы?
90		Деп,— ошентип бай Жакып,
		Ичинен ойлоп мындай кеп,
		Түшүң жакшы иш болсун,
		Түш эмес, туш болсун,
		Айланайын байбиче!
95		Деп,— ошентип жарыктык,
		Ак дамбалчаң дардактап,
		Ордунан турду тартактап,
		Он эки кабат төшөктөн,
		Он эки канат өргөөдөн,
100		Чыга калып бай Жакып,
		Мына ошондо жарыктык,
		Акбалталап чакырып,
		Кокуй, кокуй Акбалта,
		Бери кел деп гана бакырып, ооой
105		Ой Балта, кокуй, Акбалта,
		Менин катынымды жин урду,
		Жин урганда дин урду,
		Болду десем болбойт, ээ,
		Болбогон кепти козгойт, ээ,
110		Айланайын Акбалта,
		Менин катынымды кокуй жин урду,
		Карыганда курган жан,
		Азыр жатып түш көрдү,
		Түшүндө жакшы иш көрдү,
115		Менин кайнатам эле Бакберген, ооо,
		Түндө жатып гана ммм эээ байбиче,
		Аян берди кантейин,
		Аман-эсен көз жар,— деп,
		Бышкан алма сунуптур,
120		Бу жакшылыктын гана кокуй белгиси,
		Жараткандын пендеси,
		Мына ошондо бай Жакып,
		Акбалтага муну айтып:
		Ошо кездең Акбалта:
125		«Атаганат дүнүйө,
		Айланайын байым,— деп,
		Кандай айла табам,— деп,
		Кокуй байым кантесиң?
		Кирип келген жоо барбы?
130		Каптап келген доо барбы?
		Айланайын кудурет,
		Таң агарып атканда,
		Тараза жылдыз батканда,
		Эл уйкуда жатканда,
135		Мени ойготуп чоочутуп,
		Айланайын кудурет,
		Кандай шумдук болду деп,
		Угуп турам өзүңдү,
		Канаң айтчы сөзүңдү»
140		Деп,— ошентип Акбалта,
		Собол салса Жакыпка,
		Ошо кезде бай Жакып,
		Айтып турду дагы кеп.
		Азыр жатып байбичем,
145		Таңга маал турганда,
		Айланайын кудурет,
		Батасыз Бакберген,
		Түшүнө кирип мындай дейт:
		«Айланайын кудурет,
150		Атаганат дүнүйө,
		Минте берсе байбиче,
		Эптеп тапкан малымдын,
		Эсебин кокуй табабы?
		Түйшүктөп тапкан малымдын,
155		Түбүнө кокуй жетип алабы?
		Минте берсе болбойт, ээ,
		Менин түбүмө кокуй жетет, ээ»
		Деп,— ошентип бай Жакып,
		Акбалтага гана муну айтып,
160		Тетиги Карагырдын ойунда,
		Кара-Аладан гана канчоо бар, уу,
		Сары-Аладан сандан бар,
		Көк-Аладан гана көптөн бар,
		Сан жылкыдан канча бар?
165		Айланайын гана Акбалта,
		Курмандыкка чалууга,
		Ылайыктуу гана мал алып кел»
		Деп,— ошентип турганда,
		Ошо кезде жарыктык,
170		Өзүң көргөн Акбалта,
		Ордунан эми тура албай,
		Айтканыңдай кылам,— деп,
		Кагылайын байым,— деп,
		Астындагы минери,
175		Көк тулпар сындуу ат экен.
		Аркы-терки камчы уруп,
		Үзөнгүнү теминип,
		Жөнөп кетти көрдүңбү?
		Эми аны коюп туралы,
180		Үйдө калган Чыйырды,
		Ошондон кабар алалы.
		Өзүң көргөн энекең,
		Бакырыгы баш жарып,
		Кыйкырыгы таш жарып,
185		Айланайын балам,— деп,
		Кайда кетти кызым,— деп,
		Карагызды чакырып,
		Балакетиң алайын,
		Кагылайын каралдым,
190		Мээнетиңди алайын,
		Каракыз бери келчи,— деп,
		Айта турган кебим бар,
		«Тетигинде көрдүңбү?
		Жалгыз өскөн чынар бар,
195		Ал чынардын түбүндө,
		Жалгыз чыккан булак бар,
		Ошол чынарга барып кел,
		Кырк чырпыгын кыйып кел,
		Айланайын кызым,— деп,
200		Ал булакка барып кел,
		Ошо булактын суусун куюп кел,
		Айланайын кызым,— деп,
		Аманат айттым ушул кеп»
		Деп,— ошентип айтканда,
205		Ошо кезде Каракыз,
		Эки күндүк жол экен,
		Керегеде илинген,
		Чоң торпоктун чоң чанач,
		Чоң чаначты алды дейт,
210		Атаганат дүнүйө,
		Чоң өгүздү минген,— дейт,
		Ушуң айткан энеси,
		Жалгыз өскөн чынарга,
		Ошого жөнөп кетти,— дейт,
215		Эми аны коюп туралы,
		Кечээ кеткен Акбалта,
		Ошондон кабар алалы.
		Өзүң көргөн Акбалта,
		Бай Жакыптын буйругу,
220		Эки кылар ал барбы?
		Жокерчилик заманда,
		Деп,— ошентип Акбалта,
		Аркы-терки камчы уруп,
		Астындагы көк тулпар,
225		Желгенине жел жетпей,
		Жетип чуркап алыптыр.
		Басканына бал жетпей,
		Башкача арыш алыптыр,
		Айланайын кудурет,
230		Аман койгун жаным,— деп,
		Жолобосун жоом,— деп,
		Мына ошондо Акбалта,
		Күнү жүрдү күйүгүп,
		Түнү жүрдү түйүлүп,
235		Таң кашкайып сүрөрдө,
		Жерге жарык кирерде,
		Мына ошондо Акбалта,
		Карагырга жеткен,— дейт.
		Ал Карагырдын оюнда,
240		Жайнап жаткан жылкы бар,
		Жадыбал жеткис жылкы экен,
		Жетимиштей жылкычы,
		Ал жылкыны кайтарган,
		Жакын келип Акбалта,
245		Бакырыгы баш жарып,
		Кыйкырыгы таш жарып,
		Бери кел деп бастырып,
		Эр Ыйманды чакырып,
		Айланайын Ыйманым,
250		Жылкычынын башчысы,
		«Бери кел»,— деп чакырып,
		«Кагылайын Ыйманым,
		Курмандыкка чалууга,
		Ушул турган жылкынын,
255		Ичинен бир малды тандап бер»,
		Деп,— ошентип айтканда,
		Ал аңгыча болгон жок,
		Жылкынын четинен,
		Тандап көрдү Акбалта.
260		Айланайын кудурет,
		Желени карыш болуптур,
		Кула бээни көрүптүр,
		«Айланайын Ыйманым,
		Тетиги Кула бээни алып кел,
265		Ай-туякка чалууга,
		Ылайыктуу мал экен»,
		Деп,— ошентип айтканда,
		Ошо кезде Ыйманың,
		Элүүдөн өткөн жашы бар,
270		Көрбөгөнү көр болгон,
		Азапты жаман көргөн дейт,
		Кезегинде Ыйманың,
		Жалынгандан жалбарып,
		Ошо кезде жарыктык,
275		Акбалтага муну айтат:
		«Айланайын Балтам»,— деп,
		«Ушу турган Кула бээ,
		Айланайын кудурет,
		Тууй турган маалы»,— деп,
280		Желине карыш болду,— деп,
		Тууп калса Кула бээ,
		Айланайын кудурет,
		Чыйырды аман-эсен көз жарса,
		Ошогоң тартууга гана берсем деп, ммм
285		Энчилей гана турган малым,— деп,
		Көздөп жүргөн жаным,— деп,
		Айланайын гана Акбалтаң, ооой!
		Жаза гана тайып албасам,
		Жаңылып айтып салбасам,
290		Тетигинде гана көрдүңбү? Уу,
		Жайнап гана жаткан жылкынын,
		Аркы жаккы четинде,
		Ошондо Камбар-Ата гана дарыган,
		Кайыбынан карылган,
295		Касиеттүү ганаң, мм ээй, мал ошо,
		Ай-туякка жарачуу,
		Ылайыктуу гана мала ошоң, ууй»,
		Деп,— ошондо Ыйманың,
		Жакын келип бастырып,
300		Ошо кезде жарыктык,
		Укурукту бек салып,
		Баягы турган Кара-Айгыр,
		Кара-Айгырды жетелеп,
		Башына нокто салды,— дейт,
305		Ушу турган Балтага,
		Жетелеп келип бастырып,
		Колуна нокто тапшырып,
		Айтып турду Балтага:
		«Айланайын Акбалта,
310		Жаза тайып албасам,
		Касиеттүү мал ушул,
		Курмандыкка чалууга»,
		Деп,— ошентип айтканда,
		Ошо кездең Акбалта,
315		«Макул, макул, макул,— деп,
		«Бул айтканың акыл деп,
		Айтканыңдай кылайын,
		Бай Жакыптын өзүнө,
		Буйрук экен айтайын»,
320		Деп,— ошентип турганда,
		Эми аны коюп туралы,
		Айылда калган бай Жакып,
		Ошондон кабар алалы.
		Ошо кезде бай Жакып,
325		Өөдө-төмөн көп басып,
		Кандай шумдук болду деп,
		Кеткениң эки күн болду,
		Качан келет Балта деп,
		Капталымда калмак бар,
330		Калмактар кармап алдыбы?
		Кыр жагымда кытай бар,
		Кытайга кире качтыбы?
		Маңдайымда манжуу бар,
		Манжуулар топтошуп,
335		Байлап алдыбы Балтаны,
		Кандай шумдук болду,— деп,
		Менин башымды азапка салдыбы?
		Эми кокуй кантейин?
		Кандай айла терейин?
340		Кайда кеттиң Акбалта?
		Келе турган маалы деп,
		Мына ошентип тургуча,
		Ал аңгыча болгон жок,
		Ошо кездең Акбалта,
345		Аркы-терки камчы уруп,
		Үзөнгүнү теминип,
		Кирип келди айылга.
		«Айланайын бай Жакып,
		Издегениң табылды,
350		Курмандыкка чалууга,
		Ушу турган Кара-Айгыр,
		Кайыбынан кабылган,
		Камбар-Ата даарыган,
		Касиеттүү мал экен,
355		Айтып берди Ыйманым»,
		Деп,— ошентип айткыча,
		Ошо кезде бай Жакып,
		Атадан калган Актинте,
		Актинтени колго алып,
360		Актинте жайын сураба,
		Актинтени сурасаң,
		Ошо кезде сураба,
		Атаңдын көрү дүнүйө,
		Өз атасы Орозду,
365		Бай Жакыптын колуна,
		Берген экен тапшырып.
		Аманатым ушул,— деп,
		Айланайын байым,— деп,
		Кагылайын Жакып,— деп,
370		Укчу балам сөзүм,— деп,
		Ушу турган Актинте,
		Абалкы атаң Арыстан,
		Арыстандан калган зат,
		Деп,— ошентип береги,
375		Өз атасы Орозду,
		Жакыпка берген тартууга,
		Мына ошондон Актинте,
		Ала калып колуна,
		Өзүң көргөн бай Жакып,
380		Ушул турган жылкыны,
		Ыйык жалдан бек кармап,
		Чөгөрүп чөк түшүп,
		Айланайын кудурет,
		Төрт аягын бек байлап,
385		Эми курмандыкка чалууга,
		Камданып калган чагында,
		Ошо кезде сураба,
		Ошо кезде сурасаң,
		Сага жалган, мага чын,
390		Көрүп келген бир жан жок.
		Атаганат дүнүйө,
		Кудай бетин көргөзбө,
		Өзүң көргөн гана бай Жакып,
		Актинтени баягы,
395		Кокого гана бир урса,
		Кайыбына кабылып,
		Кайда экени гана уу көрүнбөй,
		Жерге гана тамган каны жок,
		Мунун учуп кеткен гана жаны жок,
400		Кайда экени билинбей,
		Караса гана көзгө илинбей, ууу
		Кайып гана болду кара айгыр,
		Атаңдын көрү дүнүйө,
		Арбыды мээнет күнүгө.
405		Айласы гана кетип бай Жакып,
		Бул эминенин белгиси,
		Ооо жараткандын гана, ммм, бергени ой,
		Деп,— ошентип турганда,
		Ошо кезде жарыктык,
410		Ал аңгыча болгон жок,
		Өзүң көргөн энекең,
		Ий белим кокуй белим,— деп,
		Белимди кокуй жеди,— деп,
		Толгоо тартып алган дейт,
415		Ошо кезде энекең,
		Каракызды чакырып,
		Бай Жакыпка айткың деп,
		Атакеңе муну айткың,
		Айланайын байым,— деп,
420		Атаңдын көрү дүнүйө,
		Көз жарып калсам кокустан,
		Ушу турган бай Жакып,
		Жанында турса кандай деп,
		Кыргызда мындай салты жок,
425		Айланайын кудурет,
		Элге кеп болуп,
		Уят болсок кандай деп,
		Мына ошентип турганда,
		Айтып оозун жыйганда,
430		Ошо кезде Каракыз:
		“Энемдин айткан сөзү” - деп,
		Бай Жакыпка муну айтса:
		“Зайыбым толгоо тартып калыптыр,
		Көз жара турган күнү окшойт.
435		Бу жерге туруп нетейин?
		Мен жылкыны көздөй кетейин”
		Деп,— ошентип бай Жакып,
		Айланайын кудурет,
		Астындагы мингени,
440		Торучаар сындуу ат экен,
		Томуктай болгон мал экен,
		Үстүнө минип бай Жакып,
		Аркы-терки камчы уруп,
		Кара жаак булдурсун,
445		Кармай колго имерип,
		«Каң» дегизе Торуну,
		Ошондо капталга тартып жиберип,
		Мына ошондо жарыктык,
		Алкынтып миниптир,
450		Ушу турган Карагыр,
		Калың жылкы жайначу,
		Ошого жетип барыптыр.
		Эми аны коюп туралы,
		Үйдө калган Чыйырды,
455		Ошондон кабар алалы.
		Ошо кездең энекең,
		Төбөм кокуй төбөм,— деп,
		Төбөмдү кокуй жээди,— деп,
		Айланайын кудурет,
460		Мени бу жээй турган балабы?
		Балаң эмес балеби?
		Кантейин кокуй кантейин?
		Кандай айла терейин?
		Бу көрөкчө өлөйүн
465		Кыямат жайды көрөйүн.
		Айланайын кудурет,
		Жаным аман болсо деп,
		Айланайын кудурет,
		Кокуй, кокуй каран күн,
470		Жараткан жалгыз мен жалгыз,
		Менден калар бу жалгыз,
		Ушу курсагымда бала деп,
		Өзүң көргөн Чыйырды,
		Чымындай жаны чыркырап,
475		Канчалык кыйын болсо да,
		Катын эмеспи Чыйырды,
		Айланайын кудурет,
		Катуураак ыйлап алды дейт,
		Карагызды чакырып,
480		Ал аңгыча болгон жок,
		Ошо кезде жарыктык,
		Айланайын Каракыз,
		Калаадагы катынды,
		Кокуй үйгө жакын койбостон,
485		Токой көздөй айдагын,
		Айылдагы аялды,
		Айылга кокуй койбостон,
		Алысыраак айдагын.
		Көрө албаган көз жаман,
490		Айланайын кудурет,
		Сүйлөп койсо сөз жаман.
		Балама көзү тийеби,
		Балама сөзү тийеби,
		Айылга аял койбогун,
495		Айланайын Каракыз,
		Мээнетиңди алайын,
		Укчуң айткан сөзүмдү,
		Байкадың го өзүмдү,
		Деп,— ошентип Чыйырды.
500		Толгоо тартып тогуз күн,
		Тогузунчу күнүндө,
		Күнүндө эмес бешимде,
		Кеч кирип калган мезгилде,
		Мына ошондо жарыктык,
505		Жер силкинип термелди,
		Кудай бетин салбай кал,
		Ошо кезде сураба,
		Ошо кезде сурасаң,
		Өзүң көргөн энекең,
510		Айланайын кудурет,
		Жатып алса туралбайт,
		Туруп алса жаталбайт,
		Белим кокуй ий белим,— деп,
		Балтырымды жээди,— деп,
515		Кантейин кокуй кантейин,
		Деп,— ошондо энекең.
		Көзүнүн жашы оңталаа,
		Мурдунун суусун тарталбай,
		Көзүнүн жашын арталбай,
520		Ыйлап турду буркурап.
		Кантейин кокуй кантейин?
		Кандай айла терейин?
		Деп,— ошентип турганда,
		Ошо кезде сураба,
525		Ошо кезде сурасаң,
		Ал аңгыча болгон жок,
		Каканак суусу шар этип,
		Ммм, баягы турган энекең,
		Кудай бетин көргөзбө,
530		Баканды турду кучактап,
		Каканак суусу шар этип,
		Баланын үнү бар этип,
		Аягы менен тик түшүп,
		Мына ошондо бу бала,
535		Айланайын кудурет,
		Бакырыгы баш жарып,
		Кыйкырыгы таш жарып,
		Муну көрбөй калдың энекең,
		Марту басып карасаң,
540		Эки көзү сүзүлүп,
		Ошо жаны кетип барат үзүлүп,
		Айланайын кудурет,
		Кара басты энеңди,
		Ошо кезде Каракыз,
545		Бала эмеспи энеңе,
		Өөдө-төмөн жүгүрүп,
		Доолбасын колго алып,
		Айланайын кудурет,
		Күңгүрөнүп күүлөнүп,
550		Ичинен кызың сүйлөнүп,
		Мунун бүбүлүгү бар эле.
		Бүүлүнгөндү бүтөгөн,
		Үзүлгөндү уулаган,
		Чачылганды жыйнаган,
555		Кайран энең Чыйырды,
		Айланайын кудурет,
		Эки көзү ачылбай,
		Сунган буту тартылбай,
		Жатып алсаң Каракыз,
560		Кантейин кокуй кантейин,
		Энекемден айрылсам,
		Бу дүйнөдөн кантип турайын,
		Деп,— ошондо Каракыз,
		Аа дүйнө көздөй безейин,
565		Бу жерге кантип турайын,
		Айланайын энеке,
		Ой энекең, энеке,
		Энеке биздин береке,
		Аман жаның кыла көр,
570		Деп,— ошентип Каракыз,
		Жаратканга жалынып,
		Көкө Теңир колдо,— деп,
		Умай энем ула,— деп,
		Жаратканым жалга,— деп,
575		Суу атасы суу мерген,
		Суу мерген өзүң колдо,— деп,
		Тоо атасы тоо мерген,
		Тоо мерген өзүң жалга,— деп,
		Айланайын кудурет,
580		Кантейин кокуй кантейин?
		Энелүү адам зор экен,
		Энемди жутуп алсам мен кор экен,
		Кантейин кокуй кантейин?
		Ой энеке, энеке!
585		Энемдин жаны аман калса деп,
		Атаганат дүнүйө,
		Балаң эмне болсо, аа болсун,
		А дүйнө сапар тартсын деп,
		Энем аман калсын деп,
590		Мына ошондо Каракыз,
		Ойлогону ушундай.
		Энекесин ойлоду,
		Каалаганы момундай.
		Айланайын кудурет,
595		Бүбүлүгүң ушундай,
		Күңгүрөнүп күүлөнүп,
		Ичинен байкуш сүйлөнүп,
		Мына ошондо жарыктык,
		Бир жерге такыр туралбай.
600		Айланайын энеке,
		Ой энекең, энеке,
		Жаныңды аман кала көр,
		Жаның аман калсын деп,
		Жаратканга жалынып,
605		Ата-бабаң арбагын,
		Атын айтып чакырып.
		Айланайын кудурет,
		Энемдин жанын аман сактай көр,
		Деп,— ошентип тургуча,
610		Айтып оозун жыйгыча,
		Ошо кезде энекең,
		Эки көзү ачылып,
		Умаштай көзү ачылып,
		Айланайын кудурет,
615		Сага жалган мага чын,
		Жараткандын иши экен.
		Ошо кезде энекең,
		Күңгүрөнүп күүлөнүп,
		Айтып турду сүйлөнүп.
620		Баламды алып келчи деп,
		Эркек бекен, кыз бекен?
		Айтып ийчи тез деп,
		Мына ошентип айтканда,
		Ошо кезде баягы,
625		Өзүң көргөн Каракыз,
		Тогуз кездей оромол,
		Оромолду колго алып,
		Орой салды баланы.
		Мына ошондо жарыктык,
630		Энесине тапшырып,
		Ой энеке койчу,— деп,
		Балаң менен балэ кал!
		Ушу турган жаның,— деп,
		Жаның аман калса,— деп,
635		Тилегеним момундай
		Өз камын жеп ыйлап,
		Өзүң көргөн Каракыз,
		Мунуң минтип турганда,
		Ошо кезде энекең,
640		Ала калып баланы,
		Айланайын кудурет!
		Чормоюп турган чочогун,
		Эми көрүп алды эми,
		Айланайын кудурет!
645		Жаратканым колдо,— деп,
		Берген экен өзү,— деп,
		Оң эмчегин салганы,
		Оң эмчегин салганда,
		Оболкусу сүт чыгып,
650		Экинчиси суу чыгып,
		Үчүнчүсү кан чыгып,
		Байбичеден жан чыгып,
		Ий кокуй кантет деп,
		Кандай айла терем деп,
655		Жанымды кокуй алабы?
		Ушу турган бу бала,
		Айланайын кудурет,
		Жанымды кокуй кыябы?
		Деп,— ошондо сураба,
660		Мына ошондо сурасаң,
		Ошо кезде Чыйырды,
		Атаңдын көрү дүнүйө,
		Жараткандын кылган иши экен,
		Мына ошондо байкасаң,
665		Эки күнү ай чыкпай,
		Алты күнү күн чыкпай,
		Жердин үстү термелди,
		Ал аңгыча болгон жок,
		Оң жагынан баланын,
670		Кара чаар кабылан,
		Капталында камынды,
		Көсө куйрук көк арстан,
		Көт жагында чамынды,
		Жети дөбөт көк бөрү,
675		Тегеректеп курчады,
		Төбө жагын карасаң,
		Бу баланы байкасаң,
		Төбө жактан баягы,
		Куш төрөсү будайык,
680		Чеңгелин сунган арбайтып,
		Канатын жайган калдайтып,
		Ач ажыдаар айлантып,
		Алты айланып алыптыр,
		Муну көрүп баягы,
685		Өзүң көргөн Каракыз,
		Бүбүлүгү бар эле,
		Көз ачыктык жайы бар,
		Муну көрүп Каракыз,
		Ошо кезде жарыктык,
690		Жантасилим болду эле,
		Атаганат дүнүйө,
		Кудай бетин көргөзбө,
		Маңдайга жазган ушу экен,
		Чече албады көп ойлоп,
695		Өзүң көргөн баягы,
		Өзүң көргөн энекең,
		Каракызды козгоду,
		Айланайын кызым,— деп,
		Мээнетиңди гана алайын, ооо,
700		Койгун кызым, койгун,— деп,
		Бу жалганга мени калтырба,
		Куу баш кылып атыкпа,
		Кантейин гана балам кантейин?
		Койгун балам, койгун деп,
705		Айта турган гана кебим бар, ооо,
		Акбалтанын зайыбы,
		Актинтени гана чакыр деп,
		Акчайымды чакыр деп,
		Акчайым деп гана бакырып,
710		Үйдөн чыкты Каракыз,
		Эсине келип жарыктык,
		Согончогу шак этип,
		Май куйрукка так этип,
		Ошо кезде Акчайым,
715		Атаганат дүнүйө,
		Кандай гана шумдук болду деп,
		Атаганат дүнүйө,
		Арбыды мээнет күнүгө,
		Оо байбичең гана аман калдыбы?
720		Балаң менен опат кал,
		А байбиче гана аман барбы,— деп,
		Акчайым собул салганда,
		Ошо кезде Каракыз,
		Айланайын жеңеке,
725		Ой жеңеке, жеңеке,
		Энем аман калды,— деп,
		Оой айланайын кудурет,
		Оой баланы тапкан энем,— деп,
		Оой баладан аман калды,— деп,
730		Кагылайын жеңеке,
		Ой жеңеке, жеңеке,
		Энекемдин буйругу,
		Ой Акбалта абамды чакыр,— деп,
		Балта абамды чакыр,— деп,
735		Айта турган кеби бул,
		«Бай Жакыпка барсын,— дейт,
		Сүйүнчүлөп айтсын,— дейт,
		Байбичең эркек тууду,— деп,
		Айланайын кудурет,
740		Ээриккенде байбиче,
		Эркек тапты сүйүнчү»,
		Деп,— ошентип айтсын деп,
		Атаңдын көрү дүнүйө,
		Кудай бетин көргөзбө,
745		Ошо кезде Акчайым,
		Аттап-буттап үйүнө,
		Кирип барды төрүнө,
		Төрдө жаткан баягы,
		Эчтеме менен иши жок,
750		Өзүң көргөн Акбалта,
		Куш жаздыкты жазданып,
		Жаткан экен жарыктык,
		Акчайым айтат мындай,— деп,
		«Айланайын Акбалта,
755		Ой байбичең эркек тууду,— деп,
		Сүйүнчүлөп баргын,— дейт,
		Бай Жакыптын өзүнө,
		Барып айткын кабарды,
		Сүйүнчүсүн алгын,— деп,
760		Сүйүнчүсүн берет,— деп,
		Калыңдап берет сүйүнчү».
		Ошонун бирин калтырбай,
		Айланайын Балта,— деп,
		Мына ошондо Акчайым,
765		Акбалтага муну айтса,
		Ошо кезде Акбалта
		Макул, макул, макул,— деп,
		Айтканыңдай кылам,— деп,
		Кудай бетин салбай кал,
770		Өзүң көргөн баягы,
		Көк Тулпарды токунуп,
		Айланайын кудурет,
		Карагыр көздөй бет алып,
		Күн эки күн жол жүрүп,
775		Ат аябай мол жүрүп,
		Ошо кезде Акбалта,
		Жетип барды кырына,
		Айтып турду мындай деп:
		«Ой сүйүнчү, сүйүнчү,
780		Бакырыгы баш жарып,
		Кыйкырыгы таш жарып,
		Колундагы баягы,
		Доолбосту бир уруп,
		Айланайын байым,— деп,
785		Ой жоголордо байбичең,
		Жолборс тапты сүйүнчү!
		Эриккенде байбичең,
		Эркек тапты сүйүнчү!
		Каарыганда байбичең,
790		Каралды тапты сүйүнчү!
		Ой сүйүнчү, сүйүнчү!
		Сүйүнчүм гана»,— деп,
		Мына ошондо Акбалта
		Бай Жакыпка муну айтса,
795		Ошо кезде бай Жакып,
		Карыш тартып кулагы,
		Кана кайталачы дагы,— деп,
		Мына ошентип алганда,
		Ошо кезде Акбалта,
800		Жакын келди бастырып,
		А бай Жакыпка муну айтат:
		«Айланайын байым,— деп,
		Жоголоордо байбичең,
		Жолборс тапты сүйүнчү!
805		Каарыганда байбичең,
		Кабылан тапты сүйүнчү!
		Эриккенде байбичең,
		Эрмек тапты сүйүнчү!
		Айланайын байым»,— деп,
810		Мына ошондо Акбалта,
		Айтып турса Жакыпка,
		Ошо кезде бай Жакып,
		Айланайын кудурет,
		Кудайымдын бергени,
815		Жаратканым жалга,— деп,
		Жараткан жалгыз мен жалгыз,
		Менден калган бул жалгыз,
		Деп,— ошондо кудайым,
		Өзү Кудай жалында,
820		Ошо кезде бай Жакып,
		Айланайын кудурет,
		Атадан калган тулпары,
		Тору-Чаарды минген дейт,
		Томуктай болгон булдурсун,
825		Эми Томукту көздөй урду,— дейт,
		Ошо кезде жарыктык,
		Тоо аралап жүрдү,— дейт,
		Өзү турган айылы,
		Айылына келди,— дейт,
830		Күн эки күн жол жүрүп,
		Ат аябай мол жүрүп,
		Жакын келип айылга,
		Бакырыгы баш жарды,
		Айланайын балам,— деп,
835		Аман берсең бэргин,— деп,
		Мына ошентип айтканда,
		Үйдөн чыгып Акчайым,
		Сүйүнчүңүз канаке,
		Ой сүйүнчү, сүйүнчү,
840		Ээриккенде байбичең,
		Эркек тапты сүйүнчү!
		Деп,— ошентип турганда,
		Жоо душманга күйүнчү,
		Жакындарга сүйүнчү!
845		Деп,— ошентип турганда,
		Ошо кезде бай Жакып,
		Үстүндөгү баягы атынын,
		Күмүш каңкы ээр токумду,
		Ошону гана чечип берди эми,
850		Сүйүнчүңө ушул,— деп,
		Арты гана болсун тулпар,— деп, ооо,
		Жакын келип бай Жакып,
		Он эки канат өөргөгө,
		Кирбей баш багып,
855		Ошо кезде караса,
		Кайран энең Чыйырды,
		Айланайын кудурет,
		Чыйырды жайын сураба,
		Чыйырды жайын сурасаң,
860		Айланайын кудурет,
		Айласын таппай кыйналып,
		Жаткан экен бул ирет,
		Мына ошондо Чыйырды,
		Баласын бекем кучактап,
865		Сол эмчегин салганы,
		Сол эмчегин салганда,
		Оболкусу сүт чыгып,
		Экинчиси суу чыгып,
		Үчүнчүсү кан чыгып,
870		Байбичеден кан чыгып,
		Жаны кейип турганда,
		Ошо кезде бай Жакып,
		Жакын келип кудурет,
		Ушу турган баягы,
875		Булдурсунун колго алып,
		Чекесине тийгизип,
		Коркурата бир жыттап,
		Аман болсун бала,— деп,
		Оо жараткан кудурет,
880		Өмүрүң узун болсун,— деп,
		Ушул узун өмүрдө,
		Бакыт-таалай болсун,— деп,
		Астына так болуп,
		Кылган иши ак болуп,
885		Жаратканым жалгасын,
		Умай эне уласын,
		Алтай ээси колдосун,
		Айланайын кудурет,
		Жол атасы Жол Акмат,
890		Жол Акмат дайым жолдосун,
		Кол атасы Кол Акмат,
		Дайым муну колдосун,
		Деп,— ошентип айтканда,
		Ошо кезде сураба,
895		Ошо кезде сурасаң,
		Өзүң көргөн Чыйырды,
		Айланайын байым,— деп,
		Тоюна токсон соёлу,
		Тоо башында топоз бар,
900		Топоздон токсонду алдыртып,
		Тоюна эми соёлу,
		Жылгада жаткан жылкыдан,
		Жетимишти соёлу,
		Айланайын кудурет,
905		Жэнтекти мыктап берели,
		Айланайын байым,— деп,
		Айтканындай болсун,— деп,
		Жакын менен алысты,
		Бери кел,— деп чакырып,
910		Бай Жакып уулду болду,— деп,
		Атын кандай коём,— деп,
		Айласы кетип түгөнгөн,
		Жаман менен жакшыны,
		Алыс менен жакынды,
915		Баарын бирдей чакырып,
		Тогуз күнү той кылып,
		Мына ошондо бай Жакып,
		Тогузунчу күнүндө,
		Токтоналбай түгөнгүр,
920		Эми кокуй кантем,— деп,
		Баламдын аты кандай,— деп,
		Атын кандай койсом,— деп,
		Айласы кетип бай Жакып,
		Өөдө-төмөн көп басып,
925		Мына ошентип турганда,
		Ошо кезде сураба,
		Ошо кезде сурасаң,
		Өзүң көргөн баягы,
		Кайыбынан кабылып,
930		Ак сакалчан думана,
		Өзү кудай жолунда,
		Аса таяк колунда,
		Кайыбынан кабылып,
		Кайдан келди билбейбиз,
935		Ошо кезде береги,
		Жакын келип Жакыпка,
		Берчи балаң колума,
		Деп,— ошентип думана,
		Ала калып колуна,
940		Көктү көздөй каратып,
		“Аман болсун балаң!” — деп,
		“Кундак боосу бек болсун!
		Кылган иши ак болсун!
		Астына минээр так болсун!”
945		Деп,— ошондо жарыктык
		Теңирим өзү тескесин,
		Умай эне уласын,
		Жаратканы жалгасын,
		Узун болсун өмүрү,
950		Ал өмүрдүн ичинде,
		Бакыт берсин Кудайым,
		Деп,— ошентип думана,
		Аты болсун «Манас» деп,
		Кылган иши ак болсун
955		Деп,— ошондо кудайым,
		Өзүң көргөн думана,
		Кайда экени билинбей,
		Караса көзгө илинбей,
		Кайып болду көрдүңбү?
960		Муну көрүп бай Жакып,
		Аң-таң болду көрдүңбү?
		Бармак тиштеп баш чайкап,
		Кандай шумдук болду,— деп,
		Аты «Манас» болду деп,
965		«Манас» атка конду деп,
		Азан айтып чакырып,
		Кулагына шыбырап,
		Жаратканга жалынып,
		Жетимиш ата арбагын,
970		Атын айтып чакырып,
		Ата-бабам арбагы,
		Ар качандан бир качан,
		Арбагы колдоп жүрсүн,— деп,
		Жаратканым жалгасын,
975		Теңирим өзүң теске,— деп,
		Мына ошондо бай Жакып,
		Кудай бетин салбай кал,
		Жалпылардын алдына,
		Баласын алып көтөрүп,
980		А батаң алып тиледи,
		Ооо Кудайым кылган иши экен,
		Ошону менен бай Жакып,
		«Манас» уулду болду,— деп,
		Жакындарга «Манас» деп,
985		Билбегенге аты деп,
		Айта турган ушу кеп,
		Айланайын кудурет,
		Чоң тентек болсун деп,
		Ошону менен бай Жакып,
990		Жарыя кылды жалпыга,
		Жалпы кыргыз журтуна,
		Кырк үйлүү түтүнгө,
		Айтып турду күбүлө,
		Айланайын кыргыздар,
995		Айта турган ушу иш,
		Ушу турган балам,— деп,
		Баламын аты Манас болсун,— деп,
		Билбегендин баарына,
		Жоо душман касыма,
1000		Аты болсун Тентек,
		Деп,— ошентип айтканда,
		Ошону менен баардыгы,
		Антын берди Жакыпка,
		Айтайын макул айтайын,
1005		Айланайын кудурет,
		Кол куушуруп баягы,
		Кырк үйлүү кыргыз журт,
		Ошо кезде жарыктык,
		Солбуй басып жүгүнүп,
1010		Сол тизеден бүгүнүп,
		Олбуй басып жүгүнүп,
		Оң тизеден бүгүнүп,
		Келин болуп жүгүнүп,
		Баары берди антын,— дейт,
1015		Бай Жакыптын өзүнө,
		Карарган гана кара көзүнө.

---